Σπαστικότητα: Αίτια και Αντιμετώπιση

Η σπαστικότητα είναι ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα της πολλαπλής σκλήρυνσης και η αντιμετώπισή της αποτελεί πρόκληση για τους ασθενείς. Σύμφωνα με στοιχεία του National Multiple Sclerosis Society, εκτιμάται οτι ένα 80% των ατόμων που πάσχουν από πολλαπλή σκλήρυνση, έχουν σπαστικότητα, η οποία μεταφράζεται σε ακούσιους μυικούς σπασμούς ή ακαμψία με αποτέλεσμα την δυσκολία στην κίνηση.

Η σπαστικότητα μπορεί να έχει ένα μεγάλο εύρος συμπτωμάτων. Μπορεί να παρατηρείται περιστασιακά και με διαφορετική ένταση. Μπορεί να είναι απο ένα απλό μυϊκό σφίξιμο ως ένα πολύ έντονο που προσομοιάζει σε κράμπα ή και με ανεξέλεγκτους μυϊκούς σπασμούς. Η σπαστικότητα μπορεί να προσβάλλει οποιαδήποτε μυϊκή ομάδα του σώματος όμως, συνήθως, παρατηρείται στα πόδια.

Οι ασθενείς συνήθως λένε πως η σπαστικότητα εντείνεται όταν κάθονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν χρειαστεί να οδηγήσουν μια απόσταση και διαταράσσει τον νυχτερινό ύπνο καθώς χρειάζονται συχνές αλλαγές στάσης μέχρι να βρουν μια θέση ύπνου που να μην τους προκαλεί δυσφορία.

Πώς βιώνει κάποιος την σπαστικότητα;

Όταν τα χέρια ή τα πόδια σου δεν λειτουργούν σωστά, όταν το σώμα σου πονάει και κάνει πράγματα που δεν του έχεις πει εσύ, αυτή η κατάσταση είναι εξουθενωτική. Κάποιοι ασθενείς το περιγράφουν ως:

“Νιώθω λες και βρίσκομαι σε κινούμενη άμμο.”

“Βαδίζω σαν ρομπότ.”

“Το δεξί μου πόδι τινάζεται χωρίς προειδοποίηση.”

“Οι μύες μου είναι συνεχώς σφιγμένοι και όσες διατάσεις κι αν κάνω δεν βλέπω κάποιο θετικό αποτέλεσμα.”

“Μερικές φορές το κάψιμο, οι κράμπες και οι σπασμοί είναι τόσο έντονοι που νιώθω λες και οι μύες μου αποκολλώνται από τα οστά μου.”

“Νιώθω λες φορώ ένα τσιμεντένιο παπούτσι στο αριστερό μου πόδι.”

Πώς επηρεάζει η σπαστικότητα τους ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση;

Στην φυσιολογική κίνηση, κάποιοι μύες χαλαρώνουν τη στιγμή που κάποιοι άλλοι συσπώνται. Στην ΠΣ, η απώλεια της μυελίνης και οι ζημιές στους νευράξονες, διαταράσσουν αυτή τη λειτουργία με αποτέλεσμα πολλοί μύες να συσπώνται ταυτόχρονα και να αντιστέκονται στο να διαταθούν. Αυτή η αλλαγή στο κινητικό πρότυπο είναι μια ιδιότυπη μορφή «διελκυστίνδας» μεταξύ των μυών.

Υπάρχουν δυο τύποι σπαστικότητας που σχετίζονται με την ΠΣ. Υπάρχει λοιπόν η σπαστικότητα στους καμπτήρες, όπου οι συσπάσεις προκαλούν μια κάμψη στα χέρια ή/και τα πόδια, και υπάρχει δυσκολία στο να ισιώσουν. Στην δεύτερη περίπτωση, οι εκτείνοντες μύες ουσιαστικά «κλειδώνουν» τα χέρια ή/και τα πόδια μην επιτρέποντας να καμφθούν. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η ακαμψία που μπορεί να βιώσουμε όταν δεν μπορούμε να μπούμε στο αυτοκίνητο ή δυσκολευόμαστε να καθίσουμε καθώς τα πόδια μας δεν λυγίζουν.

Κάποιες μυϊκές συσπάσεις, μοιάζουν με κράμπες. Άλλες σαν ακούσιες κινήσεις, παρόμοιες με αυτήν που κάνει το πόδι μας όταν μας κάνουν τέστ αντανακλαστικών. Η σπαστικότητα, μοιάζει με ένα υπερβολικό αντανακλαστικό που δεν σταματά.

Βάδιση και Ορθοστάτηση

H σπαστικότητα στα πόδια αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για κάποιον που προσπαθεί να βαδίσει, να ανέβει μια σκάλα ή ακόμη και να διατηρήσει την ισορροπία του. Κάποιοι ασθενείς είπαν: «Οι γοφοί μου κλειδώνουν σε μια θέση και είναι πολύ δύσκολο να βαδίσω», «Ο σπασμός στο πόδι μου μπορεί να γίνει τόσο επώδυνος κάποιος φορές που, αν δεν κρατιέμαι από κάπου, μπορεί να πέσω».

Γραφή και Τροφή

Η σπαστικότητα στο άνω μέρος του κορμού, σχετίζεται συνήθως με προβλήματα στο φαγητό, στο ντύσιμο, στην γραφή και άλλα λειτουργικά θέματα της καθημερινότητας. «Τρώω με τα χέρια γιατί δυσκολεύομαι να πιάσω τα μαχαιροπίρουνα» είπε ένας ασθενής. Κάποιος άλλος είπε, «Δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω μαχαίρι και χρειάζομαι και τα δυο μου χέρια για να κρατήσω ένα μεγάλο ποτήρι». Η σπαστικότητα στα χέρια μπορεί να προκαλέσει δυσμορφία η οποία είναι γνωστή και ως «δαγκάνα». Ένας άλλος ασθενής δήλωσε πως λόγω της σπαστικότητας μπήγει τα νύχια του στην παλάμη του.

‘Υπνος

Η σπαστικότητα είναι συνήθως «νυχτερινός τύπος» με αποτέλεσμα να διαταράσσει τον ύπνο των πασχόντων με συνεπακόλουθο την αυξημένη κόπωση στην διάρκεια της ημέρας. «Οι σπασμοί ξεκινούν μόλις πέσω στο κρεβάτι και μπορεί να διαρκέσουν έως και δυο ώρες» εξηγεί κάποιος. Ή «ξυπνώ κατά την διάρκεια της νύχτας καθώς τα πόδια και τα χέρια μου είναι εντελώς μουδιασμένα και προσπαθώ να τα κινήσω μέχρι να αρχίσω να τα αισθάνομαι ξανά».

Δουλειές του σπιτιού

Πολλοί πάσχοντες έχουν δυσκολία στο να φέρουν σε πέρας δουλειές του σπιτιού. «Μπορώ ακόμη να κάνω τα πάντα μόνη/ος μου αλλά μου παίρνει μια εβδομάδα να κάνω κάτι που πριν θα έκανα σε μια ημέρα». «Φέρνω κάποιον να με βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού ώστε να μου μένει ενέργεια να κάνω τα υπόλοιπα».

Σχέσεις

Εκτός του ότι μπορεί να ξυπνήσεις τον/την σύντροφό σου με κάποια κίνηση που προκαλεί η σπαστικότητα την ώρα του ύπνου, ένας άλλος τομέας που επηρεάζει η σπαστικότητα είναι η σεξουαλική πράξη. Μια κράμπα ή ένα άκαμπτο χέρι ή πόδι μπορούν να δυσκολέψουν τα πράγματα

Τι προκαλεί την σπαστικότητα στην ΠΣ;

Η σπαστικότητα προκαλείται λόγω έλλειψης ή απώλειας του Γ-αμινοβουτυρικού οξέως, ευρέως γνωστό ως GABA. To γάμμα- αμινοβουτυρικό οξύ, γ-αμινοβουτυρικό οξύ ή GABA, είναι ο κύριος ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής στο αναπτυξιακώς ώριμο κεντρικό νευρικό σύστημα. Ο κύριος ρόλος του είναι η μείωση της νευρωνικής διέγερσης στο νευρικό σύστημα. Η απλουστευμένη επεξήγηση της λειτουργίας του GABA είναι ένας νευροδιαβιβαστής ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ηρεμία του νευρικού συστήματος μέσω μηνυμάτων που διοχετεύονται στον εγκέφαλο. ΄Οταν ο GABA δεν υπάρχει σε επάρκεια στον οργανισμό, το νευρικό σύστημα είναι σε υπερδιέγερση. Στην περίπτωση της ΠΣ, αυτό μεταφράζεται σε λανθασμένα σήματα προς το μυϊκό σύστημα, τα οποία τελικά τα βλέπουμε εμείς ως σπασμούς.

Για να διαγνωστεί σπαστικότητα, ο νευρολόγος παίρνει ένα ιστορικό και διενεργεί μια κλινική εξέταση. Σε κάποιες περιπτώσεις, είναι πιθανό να ζητηθεί και κάποια μαγνητική τομογραφία για να αξιολογήσουν την σοβαρότητα. Η έγκαιρη διάγνωση της σπαστικότητας είναι εξαιρετικά σημαντική. Η σπαστικότητα, αν μείνει για καιρό χωρίς κάποια αγωγή, μπορεί να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στους συνδέσμους και τους μύες που αντιμετωπίζονται μόνο επεμβατικά.

Πώς αντιμετωπίζεται η σπαστικότητα;

Υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της σπαστικότητας και βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Αυτές είναι: φυσικοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, επεμβατικές μέθοδοι και αλλαγές στον τρόπο ζωής. Ο γιατρός σας είναι εκείνος που μπορεί να σας συμβουλεύσει καλύτερα για τον τρόπο που ταιριάζει καλύτερα στην περίπτωσή σας.

Φυσικοθεραπεία

Η φυσικοθεραπεία είναι αυτό που λέμε η πρώτη γραμμή άμυνας. ΄Ενας ειδικευμένος φυσιοθεραπευτής θα μελετήσει το μυϊκό σας σύστημα, θα αξιολογήσει τις ανάγκες σας και θα σας καθοδηγήσει με ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων με στόχο να αυξήσει την ευλυγισία και να μειώσει τους σπασμούς.

Σαν γενικός κανόνας ισχύει το «η κίνηση είναι το κλειδί για την μείωση της σπαστικότητας». Ο γιατρός που συμμετείχε στη σύνταξη αυτού του άρθρου, έχει ως γενικό κανόνα στους ασθενείς του να κάνουν 5 λεπτά διατάσεις, 3 φορές την ημέρα. Μια το πρωί, μια το βράδυ πριν τον ύπνο και μια στη μέση της ημέρας. Συστήνει επίσης να κρατάμε κάθε διάταση για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα, δίνοντας έτσι τον απαραίτητο χρόνο στο μυ που διατείνουμε να καταλάβει τι κάνουμε.

Άσκηση

Όπως είναι πια γνωστό, η ενασχόληση με την άσκηση σε καθημερινή βάση, μπορεί να βοηθήσει, και έχει βοηθήσει, αρκετούς ασθενείς. Φυσικά, λόγω της ιδιαιτερότητας του κάθε ασθενή, δεν υπάρχει ένα πρόγραμμα που ταιριάζει σε όλους. Το πρόγραμμα θα πρέπει να είναι εξατομικευμένο και ιδανικά, καθημερινό.

Εργοθεραπεία

Η εργοθεραπεία παρέχεται ως ένα εργαλείο για την προσαρμογή στην καθημερινότητα. Οι θεραπευτές μπορούν να μας δείξουν τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας στα απλά καθημερινά όπως το ντύσιμο ή το μπάνιο. Μπορούν επίσης να προτείνουν χρήσιμες παρεμβάσεις στο σπίτι μας ώστε να γίνει η ζωή μας πιο εύκολη.

Ορθοπεδικά βοηθήματα

Και σε αυτή την κατηγορία ο γιατρός σας θα σας κατευθύνει στο να βρείτε το βοήθημα που ταιριάζει στις ανάγκες και τον τρόπο ζωής σας. Είναι σωστό να βρείτε ένα βοήθημα που θα είναι φτιαγμένο στα μέτρα σας. Αν το βοήθημα δεν είναι σωστό και δεν έχει αποκτηθεί με τη σωστή καθοδήγηση, μπορεί να κάνει μεγαλύτερη ζημιά παρά να ωφελήσει.

Φαρμακευτική αγωγή

Όταν η σπαστικότητα είναι σε ένα βαθμό που δημιουργεί προβλήματα στον ύπνο και την καθημερινότητα, οι γιατροί συνταγογραφούν φάρμακα για την αντιμετώπισή της. Οι συνηθέστερες ουσίες είναι η Βακλοφαίνη (Baclofen) και η Τιζανιδίνη (Tizanidine). Και τα δυο είναι βραχείας δράσης μυοχαλαρωτικά των σκελετικών μυών. Η Βακλοφαίνη είναι συνήθως η ουσία που συνταγογραφείται συχνότερα για τη σπαστικότητα καθώς είναι μια συνθετική μορφή της GABA. Είναι σα να «καταπίνεις ένα νευροδιαβιβαστή».

Όπως συχνά συμβαίνει στην πάθηση μας με τα φάρμακα, τα αποτελέσματα διαφέρουν για κάθε ασθενή. Κάποιους τους βοηθά πολύ, άλλους λιγότερο ενώ κάποιοι άλλοι διακόπτουν την χρήση λόγω μη ανεκτών παρενεργειών.

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια αντλία βακλοφαίνης. Η αντλία τοποθετείται με μια μικροεπέμβαση. Η λύση αυτή προτείνεται σε ασθενής που χρειάζεται να πάρουν αυξημένη δόση βακλοφαίνης και η από του στόματος λήψη θα έκανε τις παρενέργειες μη ανεκτές. Με την αντλία, μπορεί να χορηγείται στον ασθενή μικρή ποσότητα υγρής βακλοφαίνης σε καθορισμένα διαστήματα.

Και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν ιστορίες θριάμβου αλλά και τρόμου για την αντλία.

Άλλες ουσίες που χορηγούνται για την σπαστικότητα συμπληρωματικά, που δηλαδή δεν είναι σχεδιασμένες για αυτό αρχικά είναι η διαζεπάμη (αγχολυτικό), το δαντρολένιο νατριούχο (μειώνει την διαδικασία διέγερσης-διαστολής των σκελετικών μυών), η κλοναζεπάμη (αντι-επιλειπτικό) και η γκαμπαπεντίνη (επίσης αντι-επιλειπτικό). Τα φάρμακα για την σπαστικότητα έχουν συχνά παρενέργειες που μπορεί να είναι από ήπιες έως αρκετά σοβαρές, με τις πιο συνηθισμένες αυτές της ναυτίας, ζαλάδας, δυσκολία στον ύπνο και μυϊκή αδυναμία.

Botox

Η βοτουλινική τοξίνη (Botox) χρησιμοποιείται μερικές φορές για την θεραπεία στη σπαστικότητα για τοπική χρήση σε συγκεκριμένους μύες. Δεν ενδείκνυται για διάχυτη σπαστικότητα.

Χειρουργική επέμβαση

Αν όλα τα παραπάνω αποτύχουν, η χειρουργική επέμβαση είναι το τελευταίο όπλο στη φαρέτρα. Μια θεραπεία που έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της σπαστικότητας σε περιστατικό ασθενούς με εγκεφαλική παράλυση, η εκλεκτική ραχιαία ριζοτοκμή (selective dorsal rhizotomy), μπορεί να βοηθήσει και ασθενείς με ΠΣ. Η διαδικασία αυτή όπως καταλαβαίνουμε όμως, δεν είναι χωρίς ρίσκο.

Φαρμακευτική κάνναβη

Η φαρμακευτική κάνναβη και η κανναβιδιόλη (CBD), όπου νόμιμα διατίθενται, χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα για τα συμπτώματα της ΠΣ, όπως η σπαστικότητα. Σχετική μελέτη έχει καταδείξει βελτίωση στην σπαστικότητα, τους σπασμούς και τον ύπνο.
Ένα από τα πλεονεκτήματα της κάνναβης είναι οτι επιδρά άμεσα σε αντίθεση με τα φάρμακα που χρειάζονται γύρω στην ώρα ή και παραπάνω.

Αυτοφροντίδα

Ο κάθε ασθενής γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τι είναι αυτό που ενεργοποιεί τη σπαστικότητα και, αυτή η επίγνωση βοηθά και την διαχείριση. Η φυσική εξάντληση, η δυσκοιλιότητα, η γεμάτη κύστη ή ακόμη και ένας μικροτραυματισμός μπορούν να γίνουν το έναυσμα ή να εντείνουν την σπαστικότητα. Στις γυναίκες, ένας επιπρόσθετος παράγοντας είναι και ο εμμηνορρυσιακός κύκλος.

Η σωστή ενυδάτωση παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο. Το απόλυτο ελάχιστο είναι ένα ποτήρι νερό με κάθε γεύμα και ένα ενδιάμεσα.

Ελεύθερη μετάφραση από το πρωτότυπο άρθρο της Laurie Berger.

Photo by Denise Duplinski from Pexels.